"Twórcy i jego spadkobiercom, w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego przysługuje prawo do wynagrodzenia..."
Nie każdy twórca zdaje sobie sprawę, że jako autorowi dzieła sztuki, przysługuje mu prawo do otrzymywania wynagrodzenia w postaci pewnego procentu ceny sprzedaży dzieła sztuk plastycznych i dzieła fotograficznego, w przypadku kiedy ta sprzedaż ma charakter zawodowy, a więc jest realizowana przykładowo przez domy aukcyjne, czy galerie sztuki. Uprawnienie to nosi nazwę droit de suite.
Podstawa prawna
Ze względu na fakt, że nie we wszystkich krajach Unii Europejskiej uregulowano droit de suite, przez co handel dziełami sztuki przenosił się na teren krajów, w których nie istniało obciążenie tym prawem, w 2001 r. wydana została dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/84/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki [1]. W Polsce postanowienia dyrektywy zostały wdrożone ustawą z dnia 23 marca 2006 roku o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [2] i można je odnaleźć wart. 19-19 (5) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [3].
Podmioty uprawnione
Podmiotem uprawnionym z tytułu droit de suite jest twórca i jego spadkobiercy, niezależnie od tytułu dziedziczenia, a więc niezależnie od tego czy było to dziedziczenie ustawowe, czy na podstawie testamentu. Dla uprawnienia nie mają również znaczenia okoliczności w jakich utwór powstawał. Prawo to ma charakter pierwotny, a więc będzie przysługiwało twórcy nawet wówczas, gdy dzieło stworzono w ramach stosunku pracy [4]. Prawo to nie może być jednakzbywane, a uprawniony nie może się go zrzec. Niedopuszczalne jest również prowadzenie egzekucji z prawa do wynagrodzenia z tytułu droit de suite. Twórca może jednak powierzyć opiekę nad egzekwowaniem należności z tytułu tego prawa organizacji zarządzającej prawami autorskimi.
Twórca musi spełnić również wymóg w zakresie obywatelstwa tj. musi być obywatelem polskim lub obywatelem państwaczłonkowskiego Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Droit de suite obejmuje również twórców, którzy w dniu dokonania odsprzedaży mają miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W pozostałych przypadkach, prawo do korzystania z uprawnień z tytułu droit de suite uzależnione jest, od tego czy porządek prawny ich państwa przewiduje takie uprawnienie.
Dzieła sztuki z prawem do wynagrodzenia z tytułu droit de suite
Zgodnie z brzmieniem ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych droit de suite obejmuje odsprzedawane oryginalne utwory plastyczne, a więc obrazy, kolaże, malowidła, rysunki, utwory rytownicze, nadruki, litografie, rzeźby, tkaniny dekoracyjne, wyroby ceramiczne i szklane, fotograficzne, rękopisy utworów literackich i muzycznych.
Istotne jest aby sprecyzować czym jest egzemplarz oryginalny. Otóż egzemplarzem oryginalnym jest taki egzemplarz, który został wykonany osobiście przez twórcę lub jest kopią uznaną za oryginalny egzemplarz, a więc wykonaną osobiście, w ograniczonej ilości przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowaną, podpisaną lub w inny sposób oznaczoną przez twórcę.
Warunki zbycia dzieła sztuki a droit de suite
Uprawnienie wynikające z droit de suite obejmuje każdą zawodową odsprzedaż dzieła sztuki za cenę równą bądź wyższą od równowartości 100,00 euro, następującą po pierwszym rozporządzeniu egzemplarzem przez twórcę.
Zawodową odsprzedaż stanowią wszystkie czynności o charakterze odsprzedaży dokonywane w ramach prowadzonej działalności przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki.
Zobowiązanym do zapłaty wynagrodzenia z tytułu droit de suite jest zawodowy sprzedawca, a kiedy działa na rzecz osoby trzeciej zawodowo zajmującej się handlem dziełami sztuki, odpowiedzialność tych podmiotów jest solidarna.
Ile wynosi wynagrodzenie dla twórcy dzieła
W pierwszej kolejności, należy podkreślić, że jak już wspomniałem próg cenowy transakcji, który dzieło sztuki musi przekroczyć wynosi 100,00 euro (bez uwzględnienia podatku od towarów i usług).
Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych podstawą do obliczenia wynagrodzenia dla twórcy z tytułu droit de suite jest uzyskana przez sprzedającego cena odsprzedaży dzieła sztuki po odliczeniu podatku od towarów i usługnależnego z tytułu dokonanej odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła. Warto zaznaczyć, że koszty przeprowadzenia aukcji, ubezpieczenia i inne nie podlegają odliczeniu przy ustalaniu podstawy do obliczenia wynagrodzenia. Podstawą do obliczenia wynagrodzenia stanowić będzie zwykle zatem cena wskazana przez strony w umowie, ale jeśli cena faktyczna byłaby inna, twórca lub jego spadkobiercy mogą domagać się zapłaty wynagrodzenia obliczonego od ceny faktycznie zapłaconej [5].
Wynagrodzenie przysługujące twórcy zostało zatem uzależnione od ceny sprzedaży. Stanowi je suma obliczonych procentowo części ceny sprzedaży mieszczącej się w każdym z przewidzianych w ustawie przedziałów kwotowych. Stawki procentowe wynagrodzenia wynoszą odpowiednio 5% ceny, gdy cena nie przekracza wartości 50.000 euro, 3% ceny, gdy mieści się w przedziale od równowartości 50.000,01 euro do równowartości 200.000 euro, 1 % ceny gdy mieścisię w przedziale od równowartości 200.000,01 euro do równowartości 350.000 euro, 0,5% ceny, gdy cena mieści się w przedziale od równowartości 350.000,01 euro do równowartości 500.000 euro i 0,25% ceny, gdy cena przekracza równowartość 500.000,01 euro. Wynagrodzenie nie może jednak przekroczyć 12.500 euro lub równowartości tej kwoty.
Przykład: W 2019 znany polski dom aukcyjny zbył obraz, olej na płótnie
"M44" Wojciecha Fangora z 1969 roku za cenę 1.300.000 złotych netto tj. ok. 285 803,71 euro. Zatem wynagrodzenie przysługujące z tytułu Droit de suite spadkobiercom twórcy wyniosło 285.803,71 euro x 1%, tj. ok. 12.289 złotych i takiej właśnie kwoty spadkobiercy twórcy mogliby domagać się od domu aukcyjnego powołując się na art. 19 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
"M44" Wojciecha Fangora
Dochodzenie prawa do wynagrodzenia
Uprawnieni do wynagrodzenia z tytułu droit de suite mogą domagać się od sprzedawcy udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia należnego wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza przez okres 3 lat od dnia dokonania sprzedaży. Termin przedawnienia roszczenia o wynagrodzenie z tytułu droit de suite zgodnie z art. 118 kodeksu cywilnego [6], wynosi 6 lat.
Jak już wcześniej wspomniałem, roszczeń z tytułu droit de suite dochodzić można za pośrednictwem organizacji zarządzającej prawami autorskimi jak przykładowo Związek Polskich Artystów Plastyków, bądź też osobiście.
Przypisy:
[1] Dz. Urz. WE L Nr 272, s. 32;
[2] Dz. U. Nr 66, poz. 474;
[3] Dz.U. z 2019 r. poz. 1231;
[4] Tak E. Traple, w: Barta, Markiewicz, Komentarz PrAut, 2005, s. 268;
[5] Tak E. Ferenc-Szydelko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2016;
[6] Dz.U. z 2019 r. poz. 1145.