W dniu 22 maja 2023 roku weszła w życie ustawa z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej (t.j.: Dz. U. z 2023 r., poz. 326), wprowadzająca do polskiego porządku prawnego instytucję fundacji rodzinnej – znaną prawodawstwu innych państw europejskich oraz cenioną na wielu rynkach, niedostępną jednak dotychczas w szerszym zakresie dla podmiotów z polskim kapitałem, w związku z trudnościami związanymi z transferowaniem majątku do fundacji założonych na podstawie obcego prawodawstwa.
Znaczenie i cel fundacji rodzinnych
Zadaniem fundacji rodzinnych jest akumulacja majątku rodzinnego, pomnażanie go oraz zapewnienie efektywnej sukcesji, która skutecznie uchroni majątek przed nadmiernym i nieuzasadnionym ekonomicznie podziałem, co dotyczy w szczególności tzw. firm rodzinnych. Drugim celem fundacji rodzinnych jest zabezpieczenie potrzeb finansowych fundatora (założyciela) oraz beneficjentów, którymi mogą być wyłącznie osoby fizyczne oraz organizacje pożytku publicznego. Najczęściej będą to członkowie rodziny fundatora, chociaż nic nie stoi na przeszkodzie wskazaniu przez fundatora na osoby trzecie, przy czym nie będzie to rozwiązanie optymalne pod względem podatkowym, co zostanie wyjaśnione w dalszej części artykułu.
Fundacja rodzinna posiada osobowość prawną, jednak – co jest pewnym wyjątkiem na tle polskiego systemu prawnego – jest strukturą bezudziałową. Tym samym, w sytuacji problemów finansowych fundatora lub beneficjentów, fundacji rodzinnej nie można zająć oraz prowadzić z niej egzekucji długów. Tym samym jest to bezpieczniejsza forma akumulacji kapitału chociażby od spółek kapitałowych.
Zasady funkcjonowania fundacji określa sporządzony przez fundatora statut, w tym cel, czas trwania fundacji oraz przeznaczenie majątku. Reguluje on również zasady funkcjonowania organów oraz sposób określania beneficjentów, w zakresie którym fundator ma dużą swobodę – mogą to być np. zstępni fundatora posiadający wyższe wykształcenie. Obowiązkowymi organami fundacji rodzinnej jest Zarząd oraz Zgromadzenie Beneficjentów, natomiast fakultatywnym – organ nadzoru w postaci Rady Nadzorczej. Fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 tys. złotych, przy czym nie muszą to być wyłącznie środki pieniężne – powyższa kwota obejmuje równowartość całego wniesionego mienia. Majątkiem fundacji będą mogły być przede wszystkim udziały (akcje) w spółkach rodzinnych, środki pieniężne oraz mienie.
Fundacja rodzinna a prawo do zachowku
Jedną z największych zalet fundacji rodzinnych jest modyfikacja ogólnych zasad związanych z prawem spadkowym. W przypadku upływu 10 lat od przeniesienia aktywów do fundacji rodzinnej, nastąpi całkowite wyłączenie prawa spadkowego, w tym dziedziczenia ustawowego oraz testamentowego. W konsekwencji, jedynie zasady określone w statucie fundacji rodzinnej zadecydują o tym, co stanie się z wniesionym majątkiem.
Co istotne, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą. Prowadzi to do ochrony majątku przed osobami, które łączą więzy rodzinne z fundatorem, jednak nie wykazują zainteresowania rodziną oraz rozwojem majątku rodzinnego. Faktyczne wyjęcie spod dziedziczenia wniesionego majątku po upływie wskazanego dziesięcioletniego okresu jest szczególnie istotne z perspektywy zachowania integralności udziałów w firmach rodzinnych, bowiem rola zachowku może być w takiej sytuacji istotną przeszkodą dla zachowania kondycji majątku stanowiącego pewną zorganizowaną całość.
Korzystne rozwiązania podatkowe
Fundacja co do zasady zwolniona jest z podatku dochodowego CIT w zakresie tzw. dozwolonej działalności gospodarczej wskazanej przez ustawodawcę w art. 5 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, w tym przede wszystkim:
1) zbywanie mienia – o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, przy czym powyższe ograniczenie nie dotyczy praw ze spółek, funduszy inwestycyjnych, a także papierów wartościowych i innych praw o podobnym charakterze;
2) najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie;
3) przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych oraz podmiotów o podobnym charakterze, w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach oraz funduszach;
4) nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze.
Uzyskane przez fundację rodzinną dochody z najmu, sprzedaży instrumentów finansowych, udziałów i akcji oraz dywidendy ze spółek, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje, nie są opodatkowane podatkiem CIT, nawet jeżeli fundacja rodzinna uzyskuje takie dochody na skutek działalności prowadzonej w sposób stały. Zwolnienie obejmuje również podatek od przychodów z zysków kapitałowych (tzw. „podatek Belki”). Z tego względu, tak długo jak dochód uzyskiwany przez fundację rodzinną nie jest wypłacany beneficjentom, opodatkowanie takiego dochodu wynosi 0%. Powyższe rozwiązanie służy jednemu z głównych celów fundacji rodzinnej, tj. gromadzeniu i pomnażaniu zgromadzonego w niej kapitału. Należy przy tym zaznaczyć, że korzystne rozwiązania w zakresie podatku dochodowego dotyczą wyłącznie kategorii działalności gospodarczej wymienionych przez ustawodawcę – w pozostałych przypadkach dochód z działalności gospodarczej zostanie opodatkowany podatkiem CIT w wysokości 25%.
Fundacja rodzinna zapłaci podatek dochodowy CIT w wysokości 15% dopiero w momencie wypłaty świadczenia na rzecz beneficjenta, przy czym beneficjenci należący do zerowej grupy podatkowej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) nie zapłacą podatku dochodowego PIT, unikając podwójnego opodatkowania. W przypadku innych beneficjentów, zastosowanie znajdzie podatek dochodowy PIT w wysokości 10% (dalsza rodzina – I i II grupa podatkowa) lub 15% (pozostali – III grupa podatkowa). Warto wskazać w tym miejscu, że beneficjenci fundacji rodzinnych zwolnieni są również od podatku od spadków i darowizn.
Perspektywy na przyszłość
Ideą fundacji rodzinnej jest przeniesienie całego albo większości majątku rodzinnego celem jego pomnażania i planowania transferów międzypokoleniowych, w tym zapewnienia efektywnej sukcesji w przyszłości. Korzystne rozwiązania przyjęte przez polskiego ustawodawcę powinny doprowadzić do dynamicznego rozwoju fundacji rodzinnych w nadchodzących latach.